Başqa mətbəxlər ilə müqayisədə tərkibində ədviyyatlar demək olar ki olmayan bu mətbəx, düyü, soya məhsulları (miso, tofu), balıq, dəniz məhsulları, yosun və tərəvəzlərə əsaslanır və sadə, gözəl düzülən xörəklərlə məşhurdur ki, bu xörəklərdə ingrediyentlərin dadları biri-birini öldürmür.
Suşi
Suşinin 1300 ilə yaxın tarixi var. Tanıdığımız şəkildə suşini ilk dəfə yapon aşpazı Hanaya Yohei hazırlayıb. Suşi, ümumiyyətlə desək, vasabi, yəni yapon qıtığotunun balaca əlavəsi ilə düyü şarına qoyulan bir balıq tikəsindən ibarət olan xörəkdir. Onu hazırlamaq üçün ən keyfiyyətli düyüdən istifadə edilir, sonra isə sirkə qatırlar. Bu xörəyin inqrediyentlərindən biri, təbii olaraq, balıqdır, özu də onun ən ləzzətli hissələri.
Təbii və ahəngdar…
Yapon uzunömürlülüyün səbəblərindən biri onların ənənəvi rasiondur. Yapon mətbəxində mövsümlük prinsipi mövcuddur ki, bu prinsip cari il fəslini əks etdirən qida inqrediyentlərinin seçilməsinə əsaslanır. “Şun” adlanan bu konsepsiyaya əsasən, balıq, tərəvəz və meyvələrin tərkibində ildə təxminən 10 gün qidalandırıcı maddələrin miqdarı ən yuxarı səviyyədədir. Yaponiyada iqlim regiondan regiona fərqlənir, lakin bütün regionlara xas olan bir şey var. Demək olar ki, bütün xörəklərin əsas hissəsini düyü təşkil edir. Bütün Yaponiyada iqlim çox tələbkar bu bitkinin becərilməsi üçün çox əlverişlidir. Bundan başqa, keçmişdə, Yaponiyada balıq istisna olmaqla əti demək olar ki, heç kim yemridi. Ət hələ də çox populyar deyildir. Uzun sözün qısası, yapon mətbəxini təsvir etmək üçün tək iki sözdən istifadə edə bilirik: "təbii və ahəngdar".
Suşinin növləri:
Nigiri -üstünə tunes balığının bir tikəsi, krevet, səkkizayaqlı ilbiz, sobada bişirilmiş yumurta qoyulmuş düyü şarları;
Qunkan - düyü və qurudulmuş yosundan düzəldilmiş və dəniz məhsulları ilə doldurulmuş fincanlar;
Norimaki - suşi düyüsü yosundan düzəldilmiş və müxtəlif növ ingrediyentlə doldurulmuş rulet;
Temaki - yosundan düzəldilmiş və suşi düyüsü, dəniz məhsulları və tərəvəzlər ilə doldurulmuş borucuqlar;
Oşi - taxta qutuda birlikdə preslənmiş balıq və düyü;
Çiraşi - suşi düyüsünün bir porsiyası üzərinə sərbəst düzülən dəniz məhsulları, ağ balaca göbələklər və tərəvəzlər.
Qunkan - düyü və qurudulmuş yosundan düzəldilmiş və dəniz məhsulları ilə doldurulmuş fincanlar;
Norimaki - suşi düyüsü yosundan düzəldilmiş və müxtəlif növ ingrediyentlə doldurulmuş rulet;
Temaki - yosundan düzəldilmiş və suşi düyüsü, dəniz məhsulları və tərəvəzlər ilə doldurulmuş borucuqlar;
Oşi - taxta qutuda birlikdə preslənmiş balıq və düyü;
Çiraşi - suşi düyüsünün bir porsiyası üzərinə sərbəst düzülən dəniz məhsulları, ağ balaca göbələklər və tərəvəzlər.
Yapon nəzakət qayadaları
- yeməyiniz başqasına yemək çubuqları ilə heç vaxt ötürməyin (bu Buddist dəfn mərasimi ilə bağlıdır ki, bu mərasimdə iştirakçılar kremasiya edilmiş cənazənin külü ilə urnanı bir-birinə ötürürlər); əgər yeməyinizi bölüşmək istəyirsinizsə, başqasına yeməklə boşqabını verin ki, özü seçə bilsin
- əgər siz başqası ilə bir boşqabdan yeyirsinizsə, yemək çubuqlarının başqa ucundan istifadə edin
- suşini əllərlə, saşimini isə ancaq yemək çubuqları ilə yemək olar
- çubuqlarınızı ortadan tutmayın, həmişə çalışın ki, ucundan tutasınız
- yanınızda olan boşqabı yaxına çəkmək üçün çubuqdan heç vaxt istifadə etməyin
- yeməkdən dişləyib qalanı boşqaba geri qoymayın; əgər siz bir şeyin dadına baxdınızsa, axıra kimi yeyib qurtarın
- bıçaq gətirməyi xahiş etməyin
- yeməkdən sonra, yemək çubuqlarını haşi oki-nin (çubuqlar üçün altlıq) üzərinə qoyun, bunu suşi bara perpendikulyar eləsəz daha yaxşı olar; bilavasitə masaya çubuğu heç vaxt qoymayın;
- sizin yeməyinizdə (bu halda eləcə də, Yapon (Yaponlar) əlaqələnir, o (bu) dəfn ilə) yemək üçün çubuqları geri heç vaxt qoymayın
- try to eat all your rice; leaving even a small portion of food is tactless, leaving rice – is extremely tactless (practically, this prohibition is only vdüyünüzü axıra kimi yeyib qurtarmağa çalışın; yeməyin hətta kiçik parçasını qoyub getmək çox ədəbsizdir (faktiki olaraq, bu qadağan təkcə Yaponiyaya aiddir)
- heç vaxt siqaret yandırmayın; tütün tüstüsü başqalarına xörəklərin dadından və ətirindən zövq almağa imkan vermir; bundan başqa, bu qoxudur, balığın təzə olub-olmadığını müəyyən etməyə imkan verən məhz qoxudur
- soya sousun balıq üçündür, suşinizin hamısını oraya heç vaxt salmayın
- şorba və ya makaron yeyərək ağzınızı marçıldada bilərsiniz (gəyirə isə yoz); kasanızı ağzınıza yaxınlaşdıra bilərsiniz - əvvəlcə çubuqlarınızla bərk elementləri yeyirsiniz, sonra isə qalanı sadəcə içirsiniz
- sakeni yeməkdən əvvəl və ya ondan sonra içilir; şərab sadəcə düyüyə uyğun deyil; yemək zamanı siz pivə, ağ şərab, çay və ya su içə bilərsiniz; ənənəyə görə sake yalnız saşimi ilə verilir
- pivə və ya sake stol arxasında oturan bütün adamlar üçün süzülür; belə adət yoxdur ki, hər kəs öz butulkasından içsin
- Bir məsələdə yaponların fikirləri bölünür: bəziləri əvvəlcə saşimi, sonra suşi, sonra isə düyü ilə miso şorbasını yeməyi tövsiyyə edirlər; başqaları əvvəlca omlet və tərəvəzlər ilə suşi, sonra isə istədiyiniz hər şey və lap axırda isə saşimini yeməyi məsləhət verirlər
Nəzakətli cümlələr:
Ariqato – təşəkkür edirəm
Domo – sağ ol
Domo ariqato gozaimatsa – çox sağ ol (yeməkdən sonra)
Dozo – buyurun
Goçisou – sema deşita –yeməyin sonunda işlədilən ənənəvi ifadə ("Mən bunu xoşladım")
Itadakimatsu – yeməyi başlayan ifadə ("Mən bunu qəbul etdim”)
Irasşaimatse – salam
Kampai – Sağlığınıza!
Konbanaua – Axşamınız xeyir
Koniçi - va – Necəsiniz?
Koreua nandesuka – Bu nədir?
Oaiso – Hesabı gətirin
Oişii - dadlıdır
Ososumeua nandesuka – Bu gün hansı delikatesləri yeyəcəyik?
Sayounara – sağ olun
Domo – sağ ol
Domo ariqato gozaimatsa – çox sağ ol (yeməkdən sonra)
Dozo – buyurun
Goçisou – sema deşita –yeməyin sonunda işlədilən ənənəvi ifadə ("Mən bunu xoşladım")
Itadakimatsu – yeməyi başlayan ifadə ("Mən bunu qəbul etdim”)
Irasşaimatse – salam
Kampai – Sağlığınıza!
Konbanaua – Axşamınız xeyir
Koniçi - va – Necəsiniz?
Koreua nandesuka – Bu nədir?
Oaiso – Hesabı gətirin
Oişii - dadlıdır
Ososumeua nandesuka – Bu gün hansı delikatesləri yeyəcəyik?
Sayounara – sağ olun
